آمنه‌مستقیمی: اغلب در زیارت و فضاهای معنوی نگاه بزرگسالانه داریم و بی‌توجه از سهم کودکان از چنین فضای بابرکتی غفلت می‌کنیم در حالی که کودکان امروز بزرگسالان فردایند و انس امروزشان با آموزه‌های دینی و اهل‌بیت(ع) آینده‌شان را تضمین می‌کند؛ در بررسی ظرفیت زیارت امام رضا(ع) برای تربیت دینی کودکان با غلامرضا حیدری‌ابهری، نویسنده آثار متعدد در حوزه کودک همچون «من امام رضا(ع) را دوست دارم» و «خداشناسی قرآنی کودکان، پاسخ به چهل پرسش کودکان درباره خدا» گفتگو کرده‌ایم که مشروح آن تقدیم حضورتان می‌شود:
برای آنکه فضای زیارت امام رضا(ع) و حضور در حرم مطهر حضرت(ع) آثار تربیتی و معنوی برای کودک به ارمغان بیاورد چه باید کرد و چه استفاده‌هایی از فضا داشت؟
در تربیت دینی بحث تدریج باید پذیرفته شود نباید انتظار داشت عملی همچون نماز، یا عزاداری برای اهل‌بیت(ع) و امثال آن برای کودک همان طور باشد که برای یک فرد بزرگسال پس از سال‌ها انس است؛ بسیاری از ما خاطرات‌مان از زیارت در کودکی چیزهایی است که شاید به درون حرم و زیارت‌نامه خواندن‌ها و ... ارتباطی ندارد مثل صمیمت حضور خانوادگی، بازارگردی، خرید سوغات. این توقع که بچه‌ها در بدو ورود به حرم و در زیارت شخصیت عظیم‌شأنی همچون حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) نگاه و رفتار بزرگسالانه داشته باشند، صحیح نیست اما همین حس حضور بهره‌ای از نورانیت را نصیب آنها می‌کند و بتدریج و مرور زمان مثل بالا رفتن از نردبان، انس می‌گیرند و بهره و و انس‌اش بیشتر می‌شود. باید توجه داشت بچه‌ها هم دریافت خود را از زیارت امام رضا(ع) دارند اما میزان و نوع آن متفاوت است.
معارف، سیره و زندگی بابرکت امام رضا(ع) چه ظرفیت‌هایی برای استفاده در تربیت دینی کودکان دارد؟
قربی که ما به حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) داریم با هیچ چیز قابل مقایسه نیست چون دریافت نزدیک از آن وجود مقدس و زیارت‌شان داریم؛ اگرچه ما به سمت کعبه سجده می‌کنیم اما اغلب آن را ندیده‌ایم در حالی که اکثرا و به‌کرات تجربه حضور در حرم و زیارت امام رضا(ع) را تجربه کرده‌ایم. حرم مطهر امام مهربانی‌ها(ع) سرشار از خاطرات به‌یادماندنی برای ما آنهم در سنین مختلف است مهم آنکه معارف ایشان برای بچه‌ها ماندگارتر است و در هر بار زیارت این درس‌ها و معارف تکرار و پررنگ‌تر می‌شود.
خوشبختانه، درباره امام رضا(ع) برخلاف برخی دیگر از ائمه(ع)، مستندات بسیاری از حیات بابرکت، سخنان و روایات و حکایات‌شان وجود دارد که ظرفیت و فرصت پرداخت برای همه گروه‌های سنی به ویژه کودکان را به ما می‌دهد اما ما معمولاً به داستان‌های تکراری بسنده و از دیگر حکایات و زوایا و تاریخ و سخنان حضرت ثامن‌الحجج(ع) سهل‌انگارانه عبور می‌کنیم، البته در مرور آن تکراری‌ها هم هنرمندانه عمل نکرده‌ایم!
برخی کتاب‌های مرحوم جمال‌زاده بسط و توسعه یک بیت از اشعار خیام است چرا ما احادیث و معارف و حکایات رضوی را دستمایه خلق هنر و قصه نکرده‌ایم؟! علاوه بر این پرداخت هنری و متنوع و متفاوت، در کار امام رضایی برای کودک باید باورپذیر عمل کنیم و از امام رضا(ع) بگوییم. دست ما برای این گفتن‌ها پُر است اینکه چطور بهره بگیریم و با نگاه نو و کودک‌پسند ورود کنیم، اهمیت دارد.
حضور در حرم و معنویت زیارت امام رضا(ع) برای بچه‌ها چه رهاوردی دارد و در چه بستری این رهاورد برای‌شان حاصل می‌شود؟
باید به کودک در فضای حرم فرصت لمس و حس مهربانی امام رضا(ع) و تمرین نوعی از این مهربانی داده شود، سنت‌ها و مناسک شیعی در زیارت با دقت، حکمت و ظرافت انتخاب شده‌اند و هر یک حرف‌های بسیار دارند باید طوری برنامه‌ریزی و عمل کنیم که بچه‌ها در زیارت با شخصیت و سیره امام رضا(ع) آشنا و علاقمند یادگیری و تمرین آن معارف شوند. حرم حضرت علی‌بن موسی‌الرضا(ع) ظرفیت بالایی برای تاثیر بر کودک و جذب و مانوس کردن آن دارد منتها باید برای چنین بهره‌ای برنامه داشت و صحیح عمل کرد. مثل آشنا کردن او با محبت ضامن آهو با خرید و دادن گندم به کبوترهای حرم به ویژه آنکه این کبوترها خود از جلوه‌های جذاب حرم برای کودک هستند.
بعضا والدین از بردن کودک به حرم استقبال چندانی ندارند و زیارت بدون حضور کودک را ترجیح می‌دهند، ادله رد چنین ترحیجی به ویژه در زیارت امام رضا(ع) چیست؟
بعضا حضور بچه‌ها در زیارت را باعث زحمت می‌دانیم و آنها را با خود همراه نمی‌کنیم در حالی که باید حداقل یک بار از تشرفات روزانه‌ای را که در سفر به مشهد به حرم مطهر داریم همراه با بچه‌ها باشد تا آنها نیز لذت زیارت خانوادگی را بچشند همین حضور و دیدن حس و حال زائران، گره خوردن اشک‌ها و نگاه‌ها با گنبد و گلدسته‌ها، خادمان، شنیدن صدای نقاره و دیگر جلوه‌های جذاب در جای جای حرم کودک را جذب و مأنوس می‌کند. مرحوم آیت‌الله بهجت می‌فرمود: در زیارت، خانواده را با خود ببرید. این یعنی خودخواهی در کسب معنویت نداشته باشیم و مطمئن باشیم بچه‌ها نیز به قدر خود از این نورانیت کسب می‌کنند و بهره می‌برند. باید به بچه‌ها فرصت تنفس معنویت و انس با امام رضا(ع) در فضای حرم را بدهیم.
با توجه به اینکه کودک با قصه ارتباط روحی و نزدیک برقرار می‌کند چقدر بردن معارف رضوی به این غالب و این شیوه از ارائه، بچه‌ها را با ایشان مأنوس و از معارف رضوی متأثرشان می‌کند؟
در نوشتن از امام رضا(ع) برای بچه‌ها باید فضا ایجاد کرد تا مفهوم معنوی حس و درک شود صرف ترجمه کافی نیست باید فضا هنرمندانه شود و به سمت قصه و ادبیات و شعر برود تا کلام امام معصوم(ع) برای بچه‌ها جا بیفتد؛ متأسفانه از این جنس کارها کم داریم، باید از محضر امام رضا(ع) گدایی علمی کنیم باید بخوانیم و بررسی کنیم و وارد میدان نوشتن از حضرت(ع) برای کودکان شویم اما این سعی و تلاش دیده نمی‌شود و آن گدایی و سوال از معارف، تاریخ، احادیث و حکایات حضرت(ع) به قدری که باید، وجود ندارد.
معارف رضوی در حوزه تربیت کودک چه راهی را پیش روی ما می‌گذارد و پیمودن این مسیر چه اثری در تربیت دینی بچه‌ها دارد؟
از امام معصوم(ع) است که فرمودند: مردم را بدون زبان به سمت حق دعوت کنید. چون این تاثیر عمیق‌تری بر روان مردم می‌گذارد باید توجه داشت بچه‌ها به آنچه ما انجام می‌دهیم عمل می‌کنند نه آنچه می‌گوییم. سیره امام رضا(ع) نیز سرشار از عمل به معارف نورانی دین است چنان که وقتی سفره پهن می‌شد بهترین قسمت غذا را برای فقرا می‌گذاشتند یا هرگز مقابل کسی پای‌شان را دراز نمی‌کردند؛ ما نیز که مأموم و پیرو آن امام(ع) هستیم باید به همان سبکی که ایشان سعی در تربیت داشتند، به تربیت فرزند بپردازیم.
امام رضا(ع) علی‌رغم آن همه مقامات معنوی و عصمت، در اواخر عمر مقام حکومتی یعنی ولایتعهدی را نیز عهده‌دار شدند اما هرگز رفتاری مغرورانه از خود بروز ندادند و سراسر سیره عملی ایشان رأفت و تواضع و ادب بود؛ رعایت همین‌ها در فضای خانوادگی به تربیت کودک کمک می‌کند چون عمیق‌ترین نوع تربیت در فضای عمل رقم می‌خورد. ای کاش قول و فعل امامان(ع) را در حد برخی متفکران معمولی جهان معاصر الگو قرار می‌دادیم و تکرار می‌کردیم تا آثار و برکاتش را ببینیم.
نظر شما